Tekst źródłowy strony Kościół pw. św. Jerzego w Szalmii


Zabytek architektury sakralnej istniejący od XIV wieku do 1945 roku. 

==Lokalizacja==
Kościół został wybudowany na terenie wsi [[ewim:Szalmia |Szalmia]] (niem. Schalmey). Wieś położona jest w [[ewim:Powiat braniewski|powiecie braniewskim]], w [[ewim:Płoskinia (gmina wiejska) |gminie Płoskinia]].

==Historia==
Kościół w Szalmii wybudowany został w latach 1330-1340. Należał do najstarszych kościołów na [[ewim:Warmia|Warmii]], obok świątyń w [[ewim:Edyty Wielkie|Edytach Wielkich]] i [[ewim:Bartąg|Bartągu]]. Istnieją informacje, że już z 1249 roku funkcjonowała świątynia na terenie miejscowości „Slinia”, późniejszej Szalmii. Patronat nad ówczesnym kościołem w Schalmey od 1289 roku pełnili [[ewim:Albert Fleming |Albert]] i [[ewim:Johann Fleming |Johann Fleming]] oraz [[ewim:Conrad Wenderpfaffe |Conrad Wenderpfaffe]]. W 1343 roku, w wyniku przenoszenia pierwszej kolegiaty z [[ewim:Pierzchały|Pierzchał]], zmienił się status parafii i kościoła w Szalmii.<ref> D. Loyal, ''Sakrale Backsteingotik im Ermland : eine bautopographische Untersuchng'', Bonn 1995, s. 202, 293.</ref> Kościół inkorporowano wówczas do struktur kościelnych [[ewim:Pieniężno|Pieniężna]]. W latach 1593-1598 funkcję proboszcza pełnił ksiądz [[ewim:Zachariasz Kenchel |Zachariasz Kenchel]], który następne 23 lata spędził w [[ewim:Unikowo|Unikowie]]. Kościół rozbudowano w I połowie XVII wieku, natomiast przebudowywano go w latach 1903-1906. Pod koniec lutego 1945 roku wojska rosyjskie przekroczyły rzekę [[ewim:Rzeka Pasłęka|Pasłękę]] pod miejscowością [[ewim:Chruściel|Chruściel]] i [[ewim:Szalmia|Szalmią]], gdzie doszło do dużej bitwy pancernej. W jej wyniku budowla uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Ruiny kościoła rozbierane były sukcesywnie w kolejnych latach powojennych. 

==Opis==
Świątynia zbudowana była z cegły i kamienia polnego. Podstawa kwadratowej wieży kościelnej, dobudowywanej w 1622 roku, wykonana była z cegły. Powyżej pierwszej kondygnacji wzniesiona była z drewna. Wieńczył ją czterospadowy dach zakończony iglicą, u dołu zdobiły natomiast półkoliste blendy i niewielkie okienka. Stosunkowo niewielka bryła kościoła sprawiała wrażenie solidnej z powodu daleko wysuniętego prezbiterium, wspartego przyporami i znajdujących się po obu jego stronach kaplicach. Sterczyny, ostrołukowe wysokie okna oraz blendy podkreślały natomiast jego gotycki rodowód i cechy. 
Kościół miał budowę halową, z kruchtą od wschodu, z prezbiterium po stronie zachodniej, zwieńczonym wewnątrz sklepieniem gwiaździstym, oddzielonym od nawy łukiem tęczowym. Sklepienie w głównej nawie kościoła zamykał prosty polichromowany sufit, wykonany z drewna. Ściany wokół łuku bogato ozdobiono malowidłami. W głębi prezbiterium znajdował się ołtarz główny i stalle, natomiast od strony wieży – ambona. Dwa boczne ołtarze umieszczono przed łukiem. 

==Wyposażenie==
Zabytkowe wyposażenie świątyni stanowiły zarówno obiekty z okresu średniowiecza, jak i naczynia liturgiczne w stylu barokowym. W kościele znajdował się ołtarz główny pw. św. Jerzego z 1661 roku. Jego centrum stanowił obraz z wizerunkiem patrona. Malowidło należało do rzadkich przestawień świętego na Warmii (praca analogiczna do obrazów ołtarzowych w [[Kościół pw. św. Jerzego i św. Anny w Radostowie|kościele w Radostowie]] oraz z [[Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim|kaplicy zamkowej w Lidzbarku Warmińskim]]).   
Gotycka kamienna chrzcielnica, o charakterystycznych dekoracjach w kształcie lilii i zwierząt fantastycznych, obecnie znajduje się w [[Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Kutach |kościele pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Kutach]]. Przeniesiona została najprawdopodobniej w latach 80-tych XX wieku. W kościele znajdowały się też zabytkowe:
*srebrna monstrancja barokowa, prawdopodobnie przeniesiona do innej świątyni po zburzeniu Szalmii
*kielichy barokowe z warsztatów: złotnika olsztyńskiego [[ewim:Johannes Christoph Geese |Johannesa Christopha Geese'go]] oraz elbląskiego [[ewim:Karol Wilhelm Pröll |Karola Wilhelma Prölla]] 
*pacyfikał wykonany przez złotnika lidzbarskiego [[ewim:Jan Bartolomowicz|Jana Bartolomowicza]]
*kadzielnica srebrna barokowa, uprzednio znajdująca się w [[Kościół pw. św. Katarzyny w Płoskini|kościele parafialnym w Płoskini]]
*srebrna łódka na kadzidło z 1767 r. wykonana przez braniewskiego złotnika [[ewim:Jan Zachariasz Krzyzewicz|Jana Zachariasza Krzyzewicza]]
*złocone ampułki mszalne z 1790 r. wykonane przez królewieckiego złotnika [[ewim:Jan Gotfryd Zimmermann|Jana Gotfryda Zimmermanna]].

==Ciekawostki==
*Kościół ten, obok świątyń wybudowanych w [[Kościół pw. św. Marcina z Tours w Ełdytach Wielkich|Ełdytach Wielkich]] i [[Kościół pw. św. Małgorzaty w Pierzchałach|Pierzchałach]], należał do najstarszych na [[ewim:Warmia|Warmii]].

==Bibliografia==
#Chrzanowski, Tadeusz: ''Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii'' / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. - S. 8.
#Chłosta, Jan: ''Słownik Warmii'' / Jan Chłosta. - Olsztyn : Littera, 2002. - S. 349
#Kopiczko, Andrzej: ''Kościół parafialny w Bisztynku w świetle wizytacji z 1798 roku'' / Andrzej Kopiczko // „Studia Ełckie”. - 2011, nr 13, s. 134.
#Kuczyńska, Jadwiga: ''Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce. Katalog'' / Jadwiga Kuczyńska. – Lublin : KUL, 1984. - Poz. 26; Por. „Ermlandisches Kirchenblatt“. -  1936, s. 259. 
#Piskorska, Józefa: ''Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku'' / Józefa Piskorska. Cz. 2, ''Ilustrowany katalog zachowanych dzieł''. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 112-113.

==Zobacz też==
*[[ewim:Parafia pw. św. Jerzego w Szalmii|Parafia pw. św. Jerzego w Szalmii]]
*[[ewim:Albert Fleming |Albert Fleming]] 
*[[ewim:Johann Fleming |Johann Fleming]] 
*[[ewim:Conrad Wenderpfaffe |Conrad Wenderpfaffe]]
*[[ewim:Zachariasz Kenchel |Zachariasz Kenchel]]
*[[Kościół pw. św. Jerzego i św. Anny w Radostowie]] 
*[[Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim]]
*[[Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Kutach]]
*[[ewim:Johannes Christoph Geese|Johannes Christoph Geese]]
*[[ewim:Karol Wilhelm Pröll |Karol Wilhelm Pröll]] 
*[[ewim:Jan Bartolomowicz|Jan Bartolomowicz]]
*[[Kościół pw. św. Katarzyny w Płoskini]]
*[[ewim:Jan Zachariasz Krzyzewicz|Jan Zachariasz Krzyzewicz]]
*[[ewim:Jan Gotfryd Zimmermann|Jan Gotfryd Zimmermann]].

==Przypisy==
<references/>

==Zobacz też==
*''Polichromie w kościele w dokumentacji z lat 1943-1945'', materiał na stronie[http://www.zi.fotothek.org/obj/obj19070651/Galerie www.zi.fotothek.org] 

[[Category:Kościoły i kaplice]]

[[Category:Powiat braniewski]]
[[Category:Płoskinia (gmina wiejska)]]
[[Category:1301-1400]]