Kielich biskupa Sorboma z kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Orzechowie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
| Linia 7: | Linia 7: | ||
==Historia== | ==Historia== | ||
Kielich powstał w 1379 roku na terenie Prus, prawdopodobnie w [[ewim:Braniewo|Braniewie]] lub [[ewim:Elbląg|Elblągu]]. Jego fundatorem jest biskup warmiński [[ewim:Henryk III Sorbom| Henryk III Sorbom]]. Według starszych przekazów to dzieło pochodzące z warsztatu złotników kolońskich<ref>G. Delio, E. Gall, ''Handbuch der Deutschen Kunstdenkmaler. Deutschordensland Preussen'', Monachium ; Berlin, 1952, s. 235.</ref>, zamówione do [[Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu|kościoła pw. Trzech Króli w Elblągu]].<ref>K. Szczepkowska-Naliwajek, ''Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii'', Wrocław 1987, s. 54-59.</ref> Najnowsze publikacje wskazują na kaplicę pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej na [[Zamek w Lidzbarku Warmińskim |zamku biskupim w Lidzbarku Warmińskim]]. Świadczy o tym charakterystycznie umieszczony wizerunek św. Katarzyny na kielichu. Przez kolejne lata kielich przechowywany był w [[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Orzechowie |kościele w Orzechowie]], a do 1945 roku w [[Skarbiec Fromborski|Skarbcu Fromborskim]]. Uniknął jednak losu znajdujących się tam zabytków. Po II wojnie światowej uznany został za zaginiony. Obecnie wykazywany jest w inwentarzu Warmińskiej Kurii Metropolitalnej w Olsztynie.<br> | Kielich powstał w 1379 roku na terenie Prus, prawdopodobnie w [[ewim:Braniewo|Braniewie]] lub [[ewim:Elbląg|Elblągu]]. Jego fundatorem jest biskup warmiński [[ewim:Henryk III Sorbom| Henryk III Sorbom]]. Według starszych przekazów to dzieło pochodzące z warsztatu złotników kolońskich<ref>G. Delio, E. Gall, ''Handbuch der Deutschen Kunstdenkmaler. Deutschordensland Preussen'', Monachium ; Berlin, 1952, s. 235.</ref>, zamówione do [[Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu|kościoła pw. Trzech Króli w Elblągu]].<ref>K. Szczepkowska-Naliwajek, ''Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii'', Wrocław 1987, s. 54-59.</ref> Najnowsze publikacje wskazują na kaplicę pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej na [[Zamek w Lidzbarku Warmińskim |zamku biskupim w Lidzbarku Warmińskim]]. Świadczy o tym charakterystycznie umieszczony wizerunek św. Katarzyny na kielichu. Przez kolejne lata kielich przechowywany był w [[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Orzechowie |kościele w Orzechowie]], a do 1945 roku w [[Skarbiec Fromborski|Skarbcu Fromborskim]]. Uniknął jednak losu znajdujących się tam zabytków. Po II wojnie światowej uznany został za zaginiony. Obecnie wykazywany jest w inwentarzu Warmińskiej Kurii Metropolitalnej w Olsztynie.<br> | ||
| − | Kielich z Orzechowa | + | Kielich z Orzechowa wraz z pateną to wyjątkowy w skali europejskiej zabytek złotnictwa: |
*jest najstarszym i najbogatszym kielichem warmiński, | *jest najstarszym i najbogatszym kielichem warmiński, | ||
*jest pierwszym zabytkiem ufundowanym przez biskupa Sorboma, potwierdzonym jego herbem (kolejne były stalle z [[Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście|Bazyliki w Dobrym Mieście]] z 1396 roku, | *jest pierwszym zabytkiem ufundowanym przez biskupa Sorboma, potwierdzonym jego herbem (kolejne były stalle z [[Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście|Bazyliki w Dobrym Mieście]] z 1396 roku, | ||
Wersja z 20:30, 5 lut 2014
XIV-wieczny zabytek złotniczej sztuki sakralnej z kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny w Orzechowie.
Historia
Kielich powstał w 1379 roku na terenie Prus, prawdopodobnie w Braniewie lub Elblągu. Jego fundatorem jest biskup warmiński Henryk III Sorbom. Według starszych przekazów to dzieło pochodzące z warsztatu złotników kolońskich[1], zamówione do kościoła pw. Trzech Króli w Elblągu.[2] Najnowsze publikacje wskazują na kaplicę pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej na zamku biskupim w Lidzbarku Warmińskim. Świadczy o tym charakterystycznie umieszczony wizerunek św. Katarzyny na kielichu. Przez kolejne lata kielich przechowywany był w kościele w Orzechowie, a do 1945 roku w Skarbcu Fromborskim. Uniknął jednak losu znajdujących się tam zabytków. Po II wojnie światowej uznany został za zaginiony. Obecnie wykazywany jest w inwentarzu Warmińskiej Kurii Metropolitalnej w Olsztynie.
Kielich z Orzechowa wraz z pateną to wyjątkowy w skali europejskiej zabytek złotnictwa:
- jest najstarszym i najbogatszym kielichem warmiński,
- jest pierwszym zabytkiem ufundowanym przez biskupa Sorboma, potwierdzonym jego herbem (kolejne były stalle z Bazyliki w Dobrym Mieście z 1396 roku,
- jest jedynym XIV-wiecznym kielichem na ziemiach krzyżackich, którego czarę osadzono w koszyku,
- jego wysoki poziom artystyczny oraz wyjątkowe rozwiązania rzemieślnicze sugerują, że dał on początek kolejnym kielichom tego typu (np. zabytkowi z kościoła Mariackiego w Gdańsku z 1426 roku).
Opis
Dzieło wykonano z lanego złota i srebra oraz ozdobiono za pomocą technik: kucia, repusowania, grawerowania, cyzelowania, wycinania. Zwracają uwagę elementy z doskonale zachowanymi wielobarwnymi przejrzystymi emaliami reliefowymi oraz ślady emalii opakowej na pozostałych częściach. Kielich i patena stanowią jedną całość. Wysokość kielicha wynosi 17,3 cm, natomiast średnica pateny – około 14 cm. Kielich waży 744, a patena 102 gramy. Na stopie kielicha, nad cokołem biegnie napis: „ Caspar, melcior, baltasar. Anno domini millesimi tricentesimo septuagesimo nono”, a na koszyku: „ave maria gratia plena dominus”. W XIX wieku zrekonstruowano dwa aniołki na kielichu, wykonana została też nowa czara. Zmieniły swoje pierwotne położenie figurki Marii ze sceny Koronacji i Marii Tronującej. Części zniszczonych i odłamanych elementów nie odtworzono nigdy.
Charakterystyka
Podstawą kielicha jest sześcioboczna stopa o trójkątnych polach wypełnionych bogatą odlewaną dekoracją. Stanowią ją ujęte pod dwupoziomowymi baldachimami przedstawienia : Chrystusa lub św. Piotra, Panny Marii, grupy Ukrzyżowania, św. Katarzyny, Hołdu Trzech Króli oraz tarcze herbowe. Cokół stopy zdobi ażurowy wzór z maswerków. Sześcioboczny trzon kielicha z okienkami wspierają w narożach szkarpy. Pośrodku widnieje nodus z trzema guzami w kształcie rombów. Pomiędzy guzami umieszczono postacie aniołów z rozpostartymi skrzydłami i otwartymi księgami w dłoniach. Gładką czarę ujęto z płytki koszyk z motywem liści i otoczony sznureczkiem. Kielichowi Sorboma towarzyszy patena z tego samego okresu. Zdobi ją centralnie umieszczony medalion z wielobarwnej, przejrzystej emalii reliefowej, przedstawiający Chrystusa Sędziego Tronującego (Pantokratora). Dekoracje oraz inskrypcje zawarte na kielichu i patenie łączą się w dwa cykle tematyczne: Maryjny i Chrystologiczny.
Ciekawostki
- Na stopie kielicha po obu stronach sceny Ukrzyżowania znajdują się dwa herby: z prawej - na złotym tle czarny drewniany szpadel (lub piramidka) - herb biskupa Henryka III Sorbona, z lewej zaś najstarsza znana, poza dokumentami, prezentacja herbu biskupstwa warmińskiego, czyli na czerwonym tle złoty baranek Agnus Dei z odwróconą i podniesioną głową w aureoli i z chorągiewką zakończoną krzyżem stojącą u jego boku.
Przypisy
Bibliografia
- Okulicz, Małgorzata: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku: katalog wystawy / Małgorzata Okulicz. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 38-43.
- Szczepkowska-Naliwajek, Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii / Kinga Szczepkowska-Naliwajek. - Wrocław : Ossolineum, 1987. - S. 226, il. 30.
