Kościół pw. św. Małgorzaty w Rogiedlach

kościół pw. św. Małgorzaty
© Janusz Gerszberg

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku na terenie wsi Rogiedle.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany w centrum wsi Rogiedle (niem. Regerteln). Wieś położona jest w gminie Lubomino, w powiecie lidzbarskim. Wieś należała do Aleksandra z Lichtenow, któremu biskup nadał w posiadanie sto łanów na polu Rogedel wraz z prawem wybudowania na swoich dobrach kościoła.

Historia

O kościele po raz pierwszy wzmiankuje się w dokumentach z zapisem sądu biskupiego z 1358 roku. Samo datowanie obecnego kościoła w literaturze przedmiotu jest różne, od końca XIV po 2 poł. XV wieku. W aktach z wizytacji parafii z lat 1622-1623 zapisano, że kościół został ufundowany przez kanonika warmińskiego Jana z Rogiedli, który najprawdopodobniej był związany z rodem właścicieli wsi i był jednym z następców Aleksandra z Lichtenow. Jeszcze w 1510 roku kościół miał własnego proboszcza, ale już przed 1525 r. był filią parafii w Wilczkowie. W 1580 roku biskup Marcin Kromer dokonał rekonsekracji kościoła, co mogło mieć związek z zakończeniem rozbudowy budowli w kierunku zachodnim. Rozbudowa polegała na przedłużeniu nawy kościoła oraz wzniesieniu wieży zachodniej do wysokości nawy.

Kolejne przemiany budowlane miały miejsce w końcu XVII wieku lub w 1 poł. XVIII wieku i związane były z budową nowej zakrystii przy prezbiterium od strony północnej w miejscu gotyckiej. Być może w tym też czasie dokonano zmiany kształtu okien w kościele i sprawiono na elewacji kamienny zegar słoneczny z datą 1762 r.

W 1850 roku dokonano przebudowy wieży zachodniej w stylu historyzującym, w ramach której górną, drewnianą kondygnację zastąpiono murowaną z ceglanymi szczytami. Kościół w 1914 roku stał się ponownie parafialnym, w związku z czym przeprowadzono poważną przebudowę obiektu w latach 1914-1915, z powiększeniem bryły i wnętrza o dodatkową nawę. Autorem projektu przebudowy był architekt z Dobrego Miasta Georg Quednow. Kościół uległ więc przekształceniu z jednonawowego w dwunawowy i stał się obiektem o mocno nawarstwionej strukturze budowlanej. W okresie powojennym kościół był poddawany bieżącym remontom.

Od 1957 roku opiekę duszpasterską sprawują w niej salezjanie.

Opis

Kościół w Rogiedlach to budowla orientowana, założona na rzucie prostokąta, dwunawowa. Północna nawa to dawny, jednoprzestrzenny kościół salowy, z dostawioną od północy nowożytną zakrystią (na rzucie kwadratu) oraz wieżą od zachodu (na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu); druga nawa podłużna od południa to efekt dwudziestowiecznej rozbudowy i powiększenia kościoła. Do nawy tej dostawiono nowe pomieszczenia – od wschodu zakrystię, od zachodu kruchtę wejściową, zajmującą połowę szerokości wieży.

Dawna bryła kościoła salowego jest również niejednorodna czasowo. Najwcześniejsza, prawdopodobnie pochodząca z poł. XIV (sprzed 1358 r.), jest wschodnia część korpusu, murowana z cegły w wątku gotyckim (z użyciem cegły zendrowanej), wzniesiona na kamiennej podmurówce. Z najstarszej fazy może też pochodzić gotycki szczyt wieńczący wschodnią ścianę nawy, o formie schodkowej, z przekątniowo ustawionymi do lica słupkami sterczynowymi oraz z pięcioma, ostrołukowymi i tynkowanymi blendami pomiędzy nimi. Szczyt ten jest wydzielony podokapowym gzymsem z kształtek ceglanych oraz pasem gładkiego fryzu. Takie rozwiązanie detalu zostanie następnie powtórzone przy południowej nawie. Zachodnia część pierwotnego kościoła salowego wraz z dolną kondygnacją wieży pochodzi z późniejszego czasu, na co wskazuje zmiana wątku na ceglano-kamienny (z użyciem dużych, nieobrobionych i nieregularnie rozmieszczonych kamieni polnych). Lico tej części ściany jest też nieznacznie wysunięte w stosunku do wschodniej i obie na styku odspajają się. W północno-zachodnim narożniku kościoła zachowała się jedyna uskokowa przypora, ustawiona prostopadle do korpusu.

Kościół posiadał przy prezbiterium pierwotnie zakrystię. Obecna, murowana z cegły zakrystia wyróżnia się barokowym szczytem o wykroju falistym (ze spływami na krawędziach), skromnie ozdobionym lizenami i zwieńczonym niedużym, ogzymsowanym tympanonem. We wnętrzu zakrystii zachowało się sklepienie krzyżowe oraz barokowa posadzka szwedzka z płyt kamiennych. Na północnym licu ściany korpusu rysuje się również ślad po dwuspadowym dachu nieistniejącego już przedsionka, opisanego w XIX wiecznej inwentaryzacji Adolfa Boetichera jako wymurowanego w wątku gotyckim i ozdobionego na zewnątrz malowidłem z przedstawieniem patronki kościoła św. Małgorzaty (w l. 20. XX wieku przedsionek pełnił funkcję kaplicy chrzcielnej). W północno-zachodniej części korpusu jest wmurowane koło młyńskie, a w przyporze - kamienna kula armatnia.

Bryła dawnego kościoła salowego jest przykryta dachem dwuspadowym z dachówką ceramiczną esówką. Nad gotyckim korpusem zachowała się oryginalna więźba dachowa z czasów budowy kościoła oraz jego rozbudowy w kierunku zachodnim (więźby storczykowe).

Dwudziestowieczna nawa południowa kościoła została wzniesiona z cegły, z powtórzeniem wątku gotyckiego. Nad nią wzniesiono trzy poprzeczne dachy dwuspadowe, z których zachodni przykrywa jednocześnie kruchtę. Dzięki tak ukształtowanym dachom nad ścianą południową powstał układ trzech połączonych szczytów, które nawiązują formą do gotyckiego szczytu wschodniego poprzez schodkowy układ, analogicznie podziały, tynkowane blendy czy powtórzenie detalu z ceglanych kształtek i fryzu. Dawne okna ostrołukowe w okresie nowożytnym zostały przemurowane i obecnie wszystkie mają łuki odcinkowe (dwa otwory okienne w ścianie północnej, sześć w południowej i jedno zamurowane w ścianie prezbiterialnej). Ich kształt powtarzają blendy ze szczytów południowych oraz współczesne im drzwi z kruchty zachodniej. Poza wejściem przez kruchtę do kościoła prowadzą także wąskie drzwi w przyziemiu wieży, nad którymi jest okrągła wnęka. Jednakowo opracowane kompozycyjnie elewacje wieży zdobią wysokie na dwie kondygnacje wnęki, zamknięte łukiem pełnym, wypełnione biforyjnymi niszami, przeprutymi parami okienek i zwieńczonymi okrągłą wnęką (rozwiązanie nawiązuje do dwudzielnego okna z laskowaniem i maswerkiem). W schodkowych szczytach wieży powtórzono kompozycję z niszami, blendami i okienkami, dodając okrągłe prześwity w zwieńczeniu. Do dekoracji górnych kondygnacji wieży użyto cegły zendrowanej, z której utworzono skrajne kompozycje rombowe. Wnętrze kościoła na nawy dzielą dwie eklektyczne kolumny o stylizowanych kapitelach kompozytowych, ustawionych na wysokich, wielobocznych cokołach, podtrzymujących równocześnie podłużny podciąg.

Wyposażenie

W wystroju wnętrza dominuje styl barokowy. Znajduje się tam ołtarz główny z 1680 roku z obrazem Ukrzyżowania (z drugiej połowy XIX wieku). Po bokach obrazu umieszczono rzeźby św. Piotra i Pawła, a w zwieńczeniu św. Małgorzaty, w towarzystwie św. Jana Chrzciciela oraz św. Antoniego. Dwa ołtarze boczne powstały około 1730 roku, natomiast ambona w roku 1654. W kościele znajduje się także: granitowa chrzcielnica i kropielnica (prawdopodobnie średniowieczne), ława kolatorska i konfesjonał z pierwszej połowy XVIII wieku, krucyfiks z drugiej połowy XVII wieku, a także szereg obrazów z przełomy XVIII i XIX wieku.

Ciekawostki

• W północno-zachodniej ścianie korpusu wmurowane jest stare koło młyńskie, a w narożną szkarpę, kamienna kula armatnia z czasów wojen polsko-krzyżackich.
• Niegdyś na wieży kościelnej znajdowały się dwa dzwony, jeden odlany około 1500 roku, drugi w 1668 roku. W 1942 roku zostały one zdemontowane i miał być przeznaczone na cele wojenne. Uniknęły jednak tego losu i obecnie znajdują się w Niemczech.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Małgorzaty w Rogiedlach
• Marcin Kromer
• Dzwony z kościoła pw. św. Małgorzaty w Rogiedlach

Bibliografia

1. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. - Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 139-141.
2. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 290.

Linki

• Materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.salezjanie.pl [dostęp 08.11.2013 r.]