Kościół pw. św. Marcina z Tours w Ełdytach Wielkich

Kościół pw. św. Marcina z Tours
Fot. Janusz Gerszberg

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony na początku XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie wsi Ełdyty Wielkie (niem. Elditten). Wieś położona jest w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino.

Historia

Kościół został wzniesiony niedługo po lokacji wsi, w latach 1310-1320, z polecenia biskupa Henryka Fleminga. Budowlę odnowiono w latach 1885-1886. Wówczas nadano jej charakter neogotycki – lekko podwyższono ściany (murowane z cegły), nad prezbiterium założono nowe sklepienie krzyżowo-żebrowe, powiększono także łuk tęczowy.

Opis

Niewielki kościół murowany z kamienia polnego opięty został niskimi, wydatnymi szkarpami. Budowla ma układ nietypowy dla Warmii, tzn. do prostokątnej nawy przylega nieco węższe trójbocznie zamknięte prezbiterium, zwieńczone szczytami. Od południa do nawy przylega kaplica, a od północy kruchta. Od strony zachodniej istniała od XVII wieku drewniana dzwonnica, jednakże usunięto ją w połowie wieku XX. Zamiast niej, nadbudowano na dachu, przy szczycie ściany zachodniej, niedużą wieżyczkę. Ów szczyt jest jednym z nielicznych reliktów gotyckiego wystroju architektonicznego z dwoma strefami blend ostrołukowych. Drugim, jest szczyt nad zakrystią o formie schodkowej z blendami.

Wyposażenie

Wystrój i wyposażenie kościoła jest głównie neogotyckie. Styl ten reprezentują m.in.: ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona oraz chór muzyczny. Ze starszych zabytków należy wymienić rzeźbę św. Walentego z drugiej połowy XVI wieku, umieszczoną w prawym ołtarzu bocznym, a także rzeźby barokowe i ludowe:

• św. Rocha z około 1850 roku, autorstwa Carla Jeroschewitza,
• św. Jana Chrzciciela, św. Augustyna, Michała Archanioła, Immaculaty, Chrystusa Zmartwychwstałego i św. Józefa z Dzieciątkiem z około 1700 roku,
• św. Piotra i św. Pawła z około 1840 roku, wykonane przez rzeźbiarza Wilhelma Biereichela.

W posadzce znajduje się marmurowa płyta nagrobna Jana Nenchena, burgrabiego orneckiego, zmarłego w 1634 roku. Są tutaj także cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:

• kielich srebrny z 1646 roku,
• taca i dzban mszalne, wykonane przez złotnika dobromiejskiego Michała Bartolomowicza,
• lampka wieczna regencyjna z około 1730 roku.

Ciekawostki

• Kościół ten, obok świątyń wybudowanych w Pierzchałach i Szalmii (istniejący do 1945 roku), należy do najstarszych na Warmii.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Marcina w Ełdytach Wielkich
• Henryk Fleming
• Carl Jeroschewitz
• Wilhelm Biereichel
• Jan Nenchen
• Michał Bartolomowicz
• Kościół pw. św. Małgorzaty w Pierzchałach
• Kościół pw. św. Jerzego w Szalmii

Bibliografia

1. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 38.
2. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 35-36.
3. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 114.

Linki

• Ełdyty Wielkie: kościół św. Marcina z połowy XIV wieku, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.mojemazury.pl [dostęp 11.12.2013 r.]