Portret Andrzeja Kreytzena z pałacu w Piastach Wielkich

Źródło: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn 1978, il. 32.

XVII-wieczny zabytek sztuki malarskiej z pałacu w Piastach Wielkich w okolicach Bartoszyc.

Historia

Portret namalowany został około 1640 roku. Jego autorem jest nieznany z nazwiska artysta. Zakłada się jednak, że dzieło powstało w pracowni Czecha - Mateusza Czwiczka (1601-1654) lub też w kręgu jego oddziaływania. Malarz ten pracował jako nadworny portrecista w Królewcu. Pierwotnie obraz znajdował się w kaplicy grobowej von Kreytzenów w Piastach Wielkich. Do Muzeum Mazurskiego w Olsztynie trafił po II wojnie światowej, jako eksponat zabezpieczony przez Karola Górskiego, profesora Uniwersytetu w Toruniu. Dzieło nadal można oglądać w olsztyńskim Muzeum Warmii i Mazur.

Opis

Dzieło wykonano techniką olejną na płótnie. Wymiary portretu to: 203 x 103 cm. Obraz poddano pełnej konserwacji w 1966 roku.

Charakterystyka

Portret przedstawia wizerunek Andrzeja von Kreytzen (urodzonego w Domnowie koło Frydlądu 10 VIII 1579 roku – zmarłego w Królewcu 24 I 1641 roku), dyplomaty i żołnierza będącego w służbie polskich królów, rezydenta dworu w Królewcu w XVII wieku. Andreas, syn Melchiora i Anny von Pockmohr, pochodził ze szlacheckiej rodziny Kreytzenów, posiadającej swój majątek m.in. w Piastach Wielkich. Studiował na królewieckiej Albertynie. Pełnił funkcje ochmistrza Księstwa Pruskiego. Był działaczem opozycji antybrandenburskiej. Od 1606 roku sprawował urząd starosty w Węgorzewie (jako następca Fryderyka Dohny). Mężczyzna ukazany został w reprezentacyjnym stroju, na który składają się jasnożółty kaftan z niebieskim kołnierzykiem i mankietami, obwiedzionymi koronką, ciemnobrązowe spodnie do kolan, również zakończone jasnym haftem oraz żółte buty typu szwedzkiego. Do butów doczepione zostały ostrogi. Mężczyzna przepasany jest pasem, na którym, u lewego boku zwisa szpada. Postać skomponowana została w dumnej pozie, z lewą ręką wspartą na biodrze, w pozycji en trios quarts, na tle pomieszczenia z szachową biało-czarną posadzką, z widocznym filarem o barwie brązowej i upiętą w lewym górnym narożniku ciemnooliwkową kotarą. Portret jest okazały w formie. Namalowany został zgodnie z obowiązującą w połowie XVII wieku modą na dbałość o detale i szczegóły stroju, co miało podkreślać wysoki status i majętność osoby portretowanej. Brak natomiast w pracy troski o modelunek odsłoniętych części ciała, podobnie jak i tła. Zachowane są jednak wyraźne cechy indywidualizujące fizyczny wygląd mężczyzny: pociągła twarz z długą bródką i haczykowatym, zgarbionym nosem oraz małe, nieco wystające oczy, a także potężna sylwetka.

Ciekawostki

• W Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie przechowywany jest portret żony Andrzeja – Anny von Kreytzen, namalowany w tym samym czasie i pochodzący z tej samej pracowni.
• Na początku XVII wieku Andrzej von Kreytzen oraz jego poprzednik na stanowisku starosty węgorzewskiego – Fryderyk Dohna (niem. Friedrich zu Dohna), ufundowali budowę kościoła św. Piotra i Pawła w Węgorzewie. Obecnie, nad wejściem głównym do świątyni, widnieją herby rodowe obu fundatorów.

Bibliografia

1. Wróblewska, Kamila: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku / Kamila Wróblewska. - Olsztyn : Pojezierze, 1978. - S. 14, 32, il. 32.
2. Sztuka dawna w zbiorach muzeów województwa olsztyńskiego. - Olsztyn : Wojewódzki Konserwator Zabytków, 1971. - S. 15, 33.
3. Oracki, Tadeusz: Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku / Tadeusz Oracki. - Olsztyn : OBN, 1984. - S. 155.