Kościół pw. św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Częstochowskiej w Bartoszycach

Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
Skocz do: nawigacja, szukaj
Źródło: www.wbp.olsztyn.pl
Fot. Mieczysław Kalski

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół wybudowano na terenie Bartoszyc (niem. Bartenstein), za północno-zachodnią pierzeją starego miasta, w pobliżu murów obronnych i Bramy Lidzbarskiej (obecny Plac Wolności).

Historia

Pierwsza wzmianka o tym kościele pochodzi z 1345 roku. Przypuszcza się, jednakże jego budowę rozpoczęto już roku 1332. Pod koniec XIV wieku świątynię rozbudowano i dostawiono do niej wieżę. Na przełomie XIV i XV wieku powstała kruchta wewnętrzna i płytkie kaplice po stronie południowej, natomiast przed 1487 rokiem zasklepiono nawę główną (sklepienia gwieździste), chór, kruchtę pod wieżą i obie przywieżowe kaplice. W 1732 roku kościelną wieżę nieco zmniejszono i przykryto dachem z barokową latarnią, zwieńczoną kulą i krzyżem. W XIX wieku dobudowano balkony, a także kolejną kruchtę. Kościół, jak też i jego wyposażenie uległy częściowemu zniszczeniu w 1945 roku. W roku następnym budynek przekazano parafii rzymskokatolickiej. Wówczas też rozpoczęto jego remont. W latach 1946-1959 położono nowy dach, wstawiono okna, odtworzono sklepienie gwieździste, położono nowe posadzki i naprawiono ściany. W październiku 1959 roku odbyła się uroczystość konsekracji. Kościołowi pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty dodano drugi tytuł – Matki Boskiej Częstochowskiej.

Opis

Początkowo był to niski budynek salowy wzniesiony w stylu gotyckim, z czerwonej cegły. Dopiero pod koniec XIV nadano mu formę trójnawowej, trójprzęsłowej bazyliki z wydłużonym prezbiterium oraz zakrystią i rzędem kaplic u nawy południowej. Jest to kościół orientowany, a jego charakterystyczną cechą jest zróżnicowanie wysokości nawy głównej i bocznych; które są znacznie niższe. Tą samą wysokość i szerokość co nawa główna ma prezbiterium. Równie szeroka jest wieża, wbudowana w korpus kościoła i wsparta dwoma skarpami. Posiada ona cztery kondygnacje nierównej wysokości, rozdzielone bielonymi pasami. Do wnętrza kościoła wiedzie kruchta wieżowa i dwie kruchty boczne z wielołukowymi, gotyckimi portalami. Ozdobą północnej, neogotyckiej kruchty są płaskorzeźby z XIV wieku, przedstawiające święte: Katarzynę i Małgorzatę oraz gotycka kropielnica. Do kruchty południowej przylegają dwie gotyckie kaplice ze współczesnym wystrojem.

Wyposażenie

W okresie świetności miasta do kościoła ufundowano późnomanierystyczny ołtarz, wykonany około 1660 roku, prawdopodobnie przez Joachima Pfaffa z Królewca. Jego fragmenty znajdują się obecnie w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W świątyni były jeszcze inne ołtarze, m.in. ku czci świętych: Katarzyny, Elżbiety, Marii Magdaleny, Mikołaja, Jakuba i Trójcy Przenajświętszej. W XVII wieku zamontowano w kościele duże organy z pozytywem, zbudowane przez Johanna Wernera z Elbląga (polichromowane w latach 1649-1653). Zalicza się je do najstarszych zachowanych w Prusach Wschodnich. Większość obecnego, zabytkowego wyposażenia została skompletowana po II wojnie światowej. Z kościoła w Tylży (obecnie na terenie Litwy) przeniesiono ołtarz główny z 1611 r., a także dwa konfesjonały z 1638 r. Wstawiono tu także zabytkową ambonę, która wcześniej znajdowała się w kościele pw. Bożego Ciała w Elblągu. Zdobią ją figury czterech ewangelistów i Chrystusa Króla. Z kolei z kościoła w Galinach pochodzi wykonany na desce, barokowy obraz Zmartwychwstanie. Wśród cennych zabytków kościoła wymienia się m.in. Grupę Pasyjną z około 1500 roku, polichromowany późnogotycki krucyfiks, umieszczony na południowej ścianie nawy głównej, obraz w ozdobnym kartuszu przestawiający Opiekuna Świętej Rodziny i Dzieciątko Jezus umieszczony w ołtarzu św. Józefa.

Zobacz też

Bibliografia

  1. Kopiczko, Andrzej: Porta Domini : kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej / Andrzej Kopiczko. – Olsztyn : „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 55-60.
  2. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej: praca zbiorowa. red. Bronisław Magdziarz; T. 2. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 16-18.
  3. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. –S. 4-5.
  4. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 150.

Linki

  • Kościół św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Częstochowskiej, materiał zamieszczony na stronie internetowej Gminnego Centrum Informacji Turystycznej w bartoszycach www.gci.bartoszyce.pl [dostęp 05.11.2013 r.]
Źródło: „http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php?title=Kościół_pw._św._Jana_Ewangelisty_i_Matki_Boskiej_Częstochowskiej_w_Bartoszycach&oldid=75657”