Krzyż ołtarzowy z kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie
XIV-wieczny zabytek złotniczej sztuki sakralnej z kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie.
Historia
Pacyfikał wykonany został przez złotnika lidzbarskiego, Jana Marcina Gablera. Najstarsza część zabytku powstała pod koniec XIV wieku, najprawdopodobniej na terenie Warmii. Krzyż pełnił wówczas funkcję relikwiarza. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1581 roku (po wizytacji biskupa Marcina Kromera). Nie występują w nich opisy obecnej, manierystycznej stopy, o której mowa dopiero po 1623 roku, w opisie z inwentaryzacji kościoła. Również trzon krzyża wykonano po 1581, a przed 1623 rokiem. Znajdująca się na nim figura Ukrzyżowanego Chrystusa datowana jest na XVIII wiek. Krzyż wielokrotnie poddawany był naprawom, które zmieniły znacząco jego formę, m.in. po 1910 i w 1970 roku. Nie zachowały się czerwone korale w zakończeniach ramion, obecnie zastąpione złoconymi owocami głogu, a także relikwie z kwadratowej puszki na przecięciu ramion, zamkniętej kryształową płytką.
Opis
Krzyż wykonano z kutego srebra, z wykorzystaniem technik: odlewania, cyzelowania, grawerowania, repusowania. Wymiary obiektu to: wysokość - 92 cm, średnica podstawy - 33 cm, szerokość ramion - 56,5 cm. Krzyż waży 5900 gram.
Charakterystyka
Pacyfikał pomimo, że zaliczany jest do zabytków poźnogotyckich, nosi również cechy sztuki renesansowej i barokowej. Podstawą jest stopa sześciolistna, trójskokowa, dekorowana uskrzydlonymi główkami aniołków. Z przodu widnieje na niej złocona, odlewana, ażurowa plakietka z przedstawieniem Pięty. Wizerunek ten należy do rzadkich. Na stopie umieszczono trójczłonowy trzon manierystyczny, zdobiony grawerowanym ornamentem zwijanym. Krzyż ma charakterystyczną formę falistych ramion, ozdobionych ażurową ornamentyką roślinną, na końcach zaś medaliony z symbolami Ewangelistów. Pionową belkę krzyża wieńczy korona. Centralnie widnieje figurka Chrystusa Ukrzyżowanego. Ślady na powierzchni medalionów pozwalają przypuszczać, że pierwotnie były emaliowane. Niemal cała powierzchnia ramion, pokryta jest odlewaną dekoracją przedstawiającą wić roślinną. Awers krzyża jest gładki.
Zobacz też
Ciekawostki
Krzyż z Pieniężna należy do wyjątkowych dzieł sztuki złotniczej. Na terenie Prus nie ma drugiego utrzymanego w tej samej stylistyce.
Bibliografia
- Okulicz, Małgorzata: Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku: katalog wystawy / Małgorzata Okulicz. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 50-53.
- Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku / Józefa Piskorska. Cz. 2, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 86-87.
